Historia

Obszar Freystadt/Kisielic był prawdopodobnie już przed okresem Zakonu zasiedlony przez Ostrogotów. Miałyby o tym świadczyć pewne znaleziska odkopane na tych terenach jeszcze przed wojną. W czasach wędrówek plemion obszar był chwilowo niezamieszkany, aż do czasu przybycia w te strony Prusów. Jednak ci z kolei po sprowadzeniu w 1230 roku Krzyżaków zostali do roku 1283 podbici. Szlachta rycerska rodu Stangów, która przybyła na te tereny z Niemiec zasiadała w Zakonie już od roku 1260. Szybko stali się oni obok biskupów największymi właścicielami w Pomezanii. W ich władaniu znalazła się też większość późniejszego obszaru powiatu Rosenberg. Majątki Stangów obejmowały wtedy obszar 25 km kwadratowych. Większe dobra posiadał jedynie biskup pomezański, który w 1293 roku zezwolił Stangom na założenie w ich dobrach miasta Freystadt.

Miasto powstało na niewielkim wzniesieniu położonym między jeziorem (Stadtsee), a rzeczką (Gardenga). Rzeczka ta, stanowiła naturalną osłonę miasta od południowego wschodu. Lokacji miasta dokonano na mocy przywileju wydanego dnia 1 stycznia 1331 roku przez braci Johanna i Ludwiga von Stange. Pierwotnie nazwa miasta brzmiała Vrienstadt i dopiero później uległa przekształceniu na Freistadt czyli wolne Miasto. Wolne, gdyż w przeciwieństwie do innych miast na terytorium państwa zakonnego zostało założone nie przez zakon czy biskupa Pomezanii, lecz z wolnej woli osób prywatnych, jakimi byli bracia Stange. Nazwa genetycznie polska, znana jest od ?redniowiecza. Pochodzi od nazwy osobowej Kisiel. Polskie nazwy miasta ( Kisielice i Kisielec ) wywodzš się zapewne z nazwy staropruskiej. Na mapie rękopi?miennej z XV wieku Sędziwoja z Czechła widnieje nazwa Kysselecz alias Dreystath civitas.

Dokument lokacyjny Freystadt spisano na ozdobnym pergaminie w języku łacińskim, zaczynał się od słów "Żeby na wszystkie czasy wydarzenie nie uciekło z pamięci i zapomniane nie zostało, daje się w piśmie pokazany i utrwalony na wieczność zapis. Tak, więc Johann i Ludwig Stange chcemy podać do wiadomości na wszystkie czasy obecne i przyszłe przez świadectwo tego dokumentu, że po dokładnym rozważeniu, przy akceptacji naszych małżonek, a także naszych kochanych synów, naszym mieszkańcom Vrienstadt dajemy i przeznaczamy sześć włók ( 1 włóka = 17 ha) położonych na pustkowiu w granicach przez nas pokazanych. Także dwa jarmarki rocznie i pięć kramów, które żywność sprzedawać będą, przeznaczamy wymienionym mieszkańcom naszym na nieprzerwane trwanie, za co te kramy każdego roku na święty Marcin podatek płacić mają. Poza tym gospody zakładać zezwalamy ..."

Mimo, że akt lokacyjny wydany został dopiero w roku 1331, to jednak do budowy miasta przystąpiono już w roku 1315. Punktem centralnym miasta był trójkątny rynek o wymiarach 94x28x10m, na rynku postawiono ratusz rozebrany dopiero w połowie XIX wieku. Miasto otoczone zostało murami obronnymi, prowadziły doń trzy bramy: Wodna, Biskupska i Prabucka. Mury istniały aż do rozbiórki w 1692 roku. W 1331 roku zbudowany został też kościół, obok kościoła biegła otaczająca południową część miasta Hauptstrasse. Kościół, zbudowany na szczycie wzgórza przez wikarego Nicolasa, usytuowany został w południowej części murów. Zbudowano go na fundamentach z kamienia polnego i przy użyciu czerwonej cegły. Obok kościoła dobudowano wysoką drewnianą dzwonnice pełniącą również funkcję wieży obserwacyjnej oraz strażnicy. W dzwonnice tę w roku 1653 uderzył piorun, w wyniku czego została ona strawiona przez pożar aż do fundamentów. Nową wieżę kościelną zbudowano dopiero w 1857 roku. Zaprojektował ją w stylu neogotyckim Friedrich August Stuler.

Freystadt założone przez ród Stangów, w latach 1397-1525 należały do biskupa Pomezanii, w okresie wojny 13-letniej w latach 1455-1466 podlegały władzy króla Polski, po zawarciu II pokoju toruńskiego miasto wróciło do Zakonu i następnie po likwidacji Zakonu w 1525 roku weszło w skład państwa pruskiego. Po sekularyzacji zakonu pozostało, luterańskie Księstwo Pruskie, uzależnione lennem od Polski. W czasie reformacji ówczesny biskup kwidzyński, który był Niemcem, pierwszy przyjšł luteranizm, a za nim musiała pój?ć także i polska ludno?ć miasta Kisielic. O polskim charakterze ówczesnej ludno?ci Kisielic ?wiadczy między innymi płyta nagrobna w ko?ciele z 1596 roku, z epitafium w języku polskim, po?więcona Albrechtowi Wałdowskiemu ze spolszczonego rodu von Grampner. W tym czasie ludno?ć dawnych Kisielic w przeważajšcej czę?ci była polska. Toteż radnymi i burmistrzami przez długie lata bywali tutaj Polacy. Kisielice, miasto położone na uboczu państwa zakonnego, nie posiadajšce dogodnych połšczeń z Prabutami, Suszem i Iławš od samego poczštku miało trudno?ci gospodarcze, nie sprzyjajšce szybkiemu rozwojowi. ?ledzšc dzieje Kisielic widzimy, że były one zawsze niedużym miasteczkiem. I tak np. w 1576 roku miały 525 mieszkańców, a po dalszych stu sze?ćdziesięciu czterech latach (1740) było niewiele więcej, bo 580 mieszkańców. Pod koniec XVIII wieku dokonano spisu ludności i stwierdzono, że miasto zamieszkuje nieco ponad 700 mieszkańców. W mie?cie w 1813 roku była poczta konna, której trasa wiodła z Kisielic przez Łęgowo do Susza. W kwietniu 1818 roku Kisielice włšczono do nowo utworzonego powiatu suskiego, który należał do prowincji Prusy Zachodnie. Kisielice tak jak inne miasta w tamtych epokach były trapione przez tragiczne wypadki i do?wiadczenia. W 1710 roku w mie?cie panowała dżuma, która pochłonęła wiele ofiar. Podczas wojny siedmioletniej w latach 1756 - 1763 miasto zostało zajęte przez Rosjan, ktorzy nałożyli na miasto kontrybucję. Najpierw w wysoko?ci 3000 talarów, a pó?niej zażšdali kolejnej zapłaty 3400 talarów. To było ponad siły miasta. Rosjanie mimo to nie odstšpili od swych żšdań i aby przymusić mieszczan do zapłaty zagrozili użyciem oddziału egzekucyjnego. I rzeczywi?cie w mie?cie zaczęły odbywać się egzekucje. W 1775 wybuchł w mieście wielki pożar, który strawił ponad 70 budynków. Kolejny duży pożar wybuchł w roku 1819. Z dymem wtedy poszło 11 domostw, 48 stodół, 40 szop i 22 stajnie. W 1831 roku panowała cholera, która spowodowała śmierć około 80 osób. W czasie wojny francusko - pruskiej w latach 1870 - 1871 wielu mężczyzn Kisielic zginęło na polach bitewnych. Wojny napoleońskie i pobyt w Kisielicach wojsk francuskich kosztował miasto kwotę prawie 60.000 talarów. W czasie I wojny światowej zginęło 81 mieszkańców. Zostali oni upamiętnieni specjalnym pomnikiem (Kriegerdenkmal) postawionym obok kościoła ewangelickiego.

W pierwszej połowie XIX wieku okre?lano Kisielice jako małe, ?le zbudowane miesteczko, położone jednak w urodzajnej okolicy. Do miasta należało 1111 ha ziemi ornej, 600 ha - lasu, 213 ha pastwisk, 170 ha łšk, wreszcie 59 ha - ogrodów, dlatego okolice Kisielic od dawna były zagospodarowane rolniczo i mieszczanie byli przede wszyskim rolnikami. Dopiero w drugiej połowie XIX wieku Kisielice w odróżnieniu od pozostałych miast powiatu miały dużš dynamikę demograficznš, bo w 1809 roku było tu 880 mieszkańców, to w 1831 roku miasteczko liczyło 1557 mieszkańców, a w 1871 roku Kisielice miały już 2646 osób.W Kisielicach rozwijało się również rzemiosło. Jednak dla trwałego rozwoju potrzebne były dogodne połšczenia z rynkami dużych miast : Kwidzyn i Elblšg oraz Grudzišdz, o co mieszkańcy miasta stale zabiegali. Ponieważ nigdy do tego nie doszło, rzemiosło podupadało, a co bardziej przedsiębiorczy kisieliczanie emigrowali do Ameryki. Natomiast inni szukali zajęcia w gospodarstwach rolnych lub przenosili się do wiosek otaczajšcych Kisielice. Z rzemiosł najbardziej rozwinęło się tkactwo i garbarstwo. W 1867 roku mieszkało w Kisielicach 27 sukienników, 12 ku?nierzy i garbarzy względnie rymarzy, 17 stolarzy i kołodziejów, 15 krawców, 8 zdunów, po dwóch powro?ników, gwo?dziarzy, blacharzy i zegarmistrzów, po trzech kowali i mularzy, 4 ?lusarzy, po pięciu piekarzy i rze?ników, balwierz i cie?la. Rzemie?lnicy ci sprzedawali swe towary i handlowali z okolicznš ludno?ciš na o?miu dorocznych jarmarkach Na koniec XIX wieku przypada największa dynamika rozwojowa miasta. Było to przede wszystkim konsekwencjš rozwoju połšczeń komunikacyjnych. W 1874 roku zbudowano szosę z Kisielic do Iławy. Następnie w latach 1897 - 1900 pewne ożywienie w życie gospodarcze miesteczka wniosły połšczenia kolejowe z Jabłonowem, Prabutami i Kwidzynem. Nastał czas rozwoju gospodarczego Kisielic i okolic. Ludno?ć mieszkajšca w mie?cie rozwinęła działalno?ć przemysłowš i rzemie?lniczš, a w wielkich majštkach ziemskich i folwarkach ich wła?ciciele rozwinęli specjalistyczne hodowle bydła i trzody oraz uprawy rolne. Kisielice posiadały fabryczkę mydła, browar, siedem wiatraków, cegielnię i prawie 90 zakładów rzemie?lniczych pracujšcych na rzecz bogatej gminy rolniczej, eksportujšcej produkty rolne poprzez Iławę na rynki zbytu w Prusach Zachodnich. Od roku 1902 wydawano w Kisielicach własnš gazetę "Freystadter Tageblatt". Była ona drukowana w Suszu. 9 marca 1887 została powołana do życia miejska straż pożarna. Była to służba pożarniczo-porządkowa. W 1905 roku burmistrzem Kisielic został Adolf Wende Był to człoweik, który włożył wiele wysiłku w rozwój miasta. Między innymi dzięki jego staraniom w 1912 roku zbudowano nową miejską szkołę podstawową. W 1906 roku powstała za zgodą izby rolniczej w Gdańsku zimowa szkoła rolnicza. Była to jedyna w tym czasie szkoła rolnicza w powiecie. Uczęszczało do niej wielu uczniów. Jednak po wybudowaniu podobnej szkoły w Riesenburg/Prabuty wielu uczniów przeniosło się ze względu na lepszy dojazd. Zdecydowano się wówczas na budowę internatu przy szkole oraz działu dla dziewcząt. Budowa zakończyła się w 1936 roku. Do internatu można było przyjąć 45 uczniów. Wprowadzono również zajęcia w semestrze letnim. W semestrze zimowym 1938/39 do szkoły uczęszczało 120 uczniów i była to jedna z największych szkół rolniczych w Prusach Wschodnich. Inną zasługą burmistrza Wende była budowa gazowni i oświetlenie miasta w 1906 roku. Tuż po zakończeniu I wojny światowej do 1920 roku w mieście stacjonował 411 oddział lotniczy. Jednak nigdy nie zdecydowano się na budowę w mieście koszarów. Jednym z oficerów był rodowity mieszkaniec Freystadt Karl Thom wsławiony z I wojny światowej ze zestrzelenia 28 samolotów. Na jego cześć jedną z ulic miasta nazwano jego imieniem i nazwiskiem.

11 lipca 1920 roku w wyniku przeprowadzonego plebiscytu miasto zostało przyznane Niemcom i znalazło się w granicach jednego z landów w tzw. Prusach Wschodnich. Z 1875 oddanych głosów tylko 36 były za przyłączeniem do Polski. W okresie międzywojennym miasto spowolniło swój rozwój, ponieważ ustanowiona na rzece Osie granica państwa odcięła je od chłonnego rynku Jabłonowa Pomorskiego. Zmalała ilo?ć zakładów rzemie?lniczych. Zamykano młyny pracujšce na potrzeby wsi, przeżywajšcej kryzys spowodowany brakiem odbiorców produktów rolno - spożywczych. Freystadt stał się miastem przygranicznym z działajšcym do 1940 roku urzędem celnym. Jedynymi zakładami o charakterze przemysłowym były wówczas dwie cegielnie. Liczba mieszkańców wynosiła : w roku 1925 - 2996 osób, w 1937 roku - 3092 osoby. Od 1933 istniało kino, znajdowało się wiele sklepów, oprócz tego dwa banki, duża mleczarnia, rzeźnia, młyn, fabryka maszyn, urząd pocztowy, dworzec kolejowy, hotel, boisko sportowe obok wieży ciśnień. W 1926 roku otwarto linię autobusowš Kisielice - Susz. Po przeprowadzonym spisie w 1939 roku miasto liczyło 3351 mieszkańców w większości ewangelików. Miasto zamieszkiwali również katolicy, którzy mieli swój kościół na Lessenerstrasse. Oprócz tego w mieście znajdowała się też synagoga. W 1931 roku miasto hucznie obchodziło 600-lecie. Jednak nie było to w styczniu lecz w dniach 20/21 czerwca.W uroczysto?ci tej wzišł udział honorowy obywatel Kisielic - Paul von Hindenburg, Prezydent Rzeszy Niemieckiej.

Klęska Niemiec podczas II wojny światowej spowodowała, że 20 stycznia 1945 roku tuż przed wejściem Armii Czerwonej rozpoczęła się ewakuacja ludności cywilnej z miasta. 21 stycznia wyjechały ostatnie pełne pociągi z uciekinierami. Szacuje się, że około 20% ludności cywilnej pozostało w mieście. Część z nich została zabita przez wojska radzieckie, które wkroczyły do miasta 23 stycznia. Pomimo tego, że sowieci wkraczjąc do miasta nie natrafili na żaden opór, dokonali znacznych zniszczeń budynków. Po zakończeniu wojny i ustanowieniu nowych granic miasto Freystadt znalazło się w granicach Polski. Zmieniono nazwę z Freystadt na Kisielice i pozbawiono w 1946 roku praw miejskich. Po wojnie zaczęła się powolna odbudowa tegp co pozostało. Wiele obiektów ze wzgledu na rozmiar zniszczen nie zostalo odbudowanych. Stare miasto zostalo rozebrane z wyjatkiem kosciola i neogotyckiej plebanii, którym przywrócono wygląd przedwojenny. Prawa miejskie Kisielice odzyskały dopiero w 1986 roku. Liczą obecnie 2200 mieszkańców.

(wg "Der Kreis Rosenberg" A. Musse oraz "Zamki, pałace, dwory i inne zabytki Powiatu Iławskiego" W. Niesiobędzki)